Ung thư phổi (UTP): Phát hiện sớm và phòng ngừa

Hiện nay, ung thư phổi vẫn luôn là một gánh nặng và trở thành mối bận tâm cho toàn xã hội. Năm 2008, trên phạm vi toàn thế giới có 1.600.000 ca mới và đã có 1.380.000 ca tử vong. Riêng tại Mỹ, ước tính có 228.000 ca mới và 159.500 ca tử vong trong năm 2012. Theo ghi nhận tại nước ta, ung thư phổi đứng hàng thứ nhất trong mười loại ung thư thường gặp trên cả hai giới.

1. Ung thư phổi là gì?

Ung thư phổi là loại ung thư thường gặp và ngày càng có xu hướng gia tăng. Gần đây, người ta thấy bệnh xuất hiện ở những người trẻ tuổi nhiều hơn, chiếm tỉ lệ khoảng 12% tổng số ung thư các loại tính chung trên toàn thế giới. Đây là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu do ung thư tính chung cho cả hai giới.

Theo các kết quả ghi nhận ung thư quần thể của nước ta cũng cho thấy ung thư phổi có tỷ lệ cao ở cả hai giới. Phần lớn các nghiên cứu cho thấy tỉ lệ ở nam giới lớn hơn hay bằng 2-3 lần so với nữ. Bệnh có liên quan mật thiết với thói quen hút thuốc lá. Do đó có thể phòng ngừa được bằng việc không hút thuốc lá. Tình trạng hút thuốc lá thụ động có thể được xem là nguyên nhân sinh bệnh.

2. Những dấu hiệu phát hiện sớm UTP

Bệnh nhân cần được khám lâm sàng một cách tỉ mỉ, đối với các bệnh nhân đã biết rõ hoặc nghi ngờ ung thư phổi vì những biểu hiện đa dạng của diễn tiến tại chỗ – tại vùng và di căn xa.

Ung thư trong nhu mô phổi không gây đau đớn. Thế nên thường khi bệnh diễn tiến xa mới có các triệu chứng xuất hiện. Các triệu chứng xuất hiện vào lúc chẩn đoán ung thư phổi tùy thuộc vào vị trí và kích thước của khối bướu, của bất kỳ ổ di căn nào cũng như mức độ xâm lấn đến các cơ quan và sự xuất hiện ngẫu nhiên của những dấu hiệu tiền ung thư.

2.1 Những dấu hiệu thường gặp như

• Ho (khan, dai dẳng), đau ngực, ho máu, khó thở, suy nhược.
• Các triệu chứng thường gặp là ho, chiếm khoảng 70% các trường hợp, khó thở, ho ra máu, viêm phổi tái diễn, đau ngực. Có thể kèm triệu chứng khàn tiếng, do khối bướu xâm lấn trực tiếp hay do các hạch bạch huyết ở trung thất bị di căn và làm liệt dây thanh âm.
• Khi bướu ở tại đỉnh phổi, hiện tượng xâm vào lấn thành ngực và mạng thần kinh cánh tay gây đau cánh tay và đau vai kèm dị cảm da. Nhóm triệu chứng này được gọi là hội chứng Pancoast. Khi ung thư ở đỉnh phổi đã gieo rắc và xâm lấn hệ thần kinh giao cảm, hội chứng Horner xuất hiện với triệu chứng sụp mi cùng bên tổn thương (sa mí mắt), đồng tử co lại, lõm mắt (mắt thụt vào trong hốc mắt) và không bài tiết mồ hôi ở phía mặt cùng bên tổn thương.
• Sụt cân là một dấu hiệu thường thấy, nhưng nó thường kết hợp với các triệu chứng khác, cho nên nó không phải là triệu chứng đặc hiệu riêng cho ung thư phổi.

2.2 Những dấu hiệu tiền ung thư

• Những dấu hiệu tiền ung thư rõ rệt gặp ở khoảng 10% bệnh nhân ung thư phổi.
• Tổng trạng bệnh nhân suy giảm do yếu tố hoại tử bướu.
• Bệnh lý xương khớp phì đại do phổi có lẽ do thiếu oxy mạn tính, biểu hiện bởi hiện tượng ngón tay dùi trống.
• Ngón tay dùi trống gồm sự gia tăng kích thước cả bề ngang các móng của ngón tay lẫn bề mặt lồi của ngón tay nhìn nghiêng.
• Các hội chứng khác gồm có rối loạn đông máu, các biểu hiện của da, thần kinh, nội tiết, thận và hệ cơ.

3. Làm gì để tầm soát ung thư phổi

Làm gì để có thể phát hiện sớm bệnh ung thư nói chung và bệnh ung thư phổi nói riêng ? Việc tầm soát để phát hiện sớm bệnh nhằm mục đích phát hiện bệnh khi chưa có những triệu chứng lâm sàng, và cũng đồng thời là để làm giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội.

3.1 Các loại xét nghiệm tầm soát

Hiện nay, tầm soát ung thư phổi đã được thực hiện ở các nước phát triển. Các nhà khoa học cũng đã tiến hành rất nhiều công trình nghiên cứu những lợi ích và những bất lợi của việc tầm soát. Trong đó, ba loại xét nghiệm được đề cập nhiều nhất là cho việc tầm soát:

• Chụp X-quang phổi.
• Xét nghiệm tìm tế bào ung thư từ chất đàm.
• Chụp cắt lớp điện toán ngực (CT scan).

Tuy nhiên việc tầm soát cũng chỉ nhắm vào các đối tượng có nguy cơ cao, theo các hướng dẫn từ các Hiệp Hội ung thư Mỹ khuyến cáo nên chụp cắt lớp điện toán ngực (CT scan) hàng năm cho các đối tượng như : tuổi từ 55 – 74 tuổi, hút thuốc trên 30 gói thuốc/năm, hoặc đang hút thuốc hay đã ngưng hút thuốc trong vòng 15 năm trở lại.

3.2 Lợi ích khi tầm soát sớm

Bên cạnh những thuận lợi từ việc tầm soát và phát hiện sớm như tăng khả năng trị khỏi, giảm nguy cơ tử vong… Cũng có những bất lợi như:

• Các nghiên cứu cho thấy những tổn thương bất thường khi phát hiện được cần phải có những bước để đánh giá tiếp theo, như các thầy thuốc sẽ dùng kim nhỏ chọc hút vào khối bướu hay đôi khi phải mổ để có được chẩn đoán chính xác, điều đó có thể gây ra tai biến không mong muốn trong khi phần lớn các bướu đó lại là lành tính.
• Chụp X-quang làm tăng nguy cơ phơi nhiễm chất phóng xạ dẫn đến ung thư, đặc biệt là ung thư phổi. Cuối cùng, khi kéo dài thời gian theo dõi các tổn thương ở phổi sẽ gây nên tâm trạng lo lắng cho người bệnh.

Phòng ngừa bệnh UTP

Bỏ thuốc lá

• Độ tuổi bắt đầu hút thuốc, thời gian hút thuốc, số lượng điếu thuốc hút mỗi ngày, chủng loại thuốc lá…đều có mối liên quan chặt chẽ và có tỷ lệ mắc ung thư phổi so với những người không hút cao hơn gấp 10 lần.
• Có thể thấy hút thuốc lá cũng là nguyên nhân chủ yếu. Và bỏ thuốc lá có thể giảm rõ rệt tỷ lệ mắc ung thư phổi.
• Do đó việc cần nhấn mạnh đầu tiên để phòng tránh  là bỏ thuốc lá, không hút thuốc chủ động. Và cũng tránh xa những làn khói thuốc xung quanh.

Tập thể dục

• Nghiên cứu đã gắn hoạt động thể lực và tập thể dục thường xuyên có thể hữu ích trong việc giảm nguy cơ ung thư phổi. Kể cả các hoạt động đơn giản như làm vườn 2 lần 1 tuần có thể giúp bạn giảm nguy cơ mắc ung thư phổi.

Chế độ ăn giàu rau xanh và hoa quả

• Hãy ăn các loại rau đa dạng nhiều màu sắc khác nhau như súp lơ, rau chân vịt, hành, táo, cà chua, cam,… Những thực phẩm này không chỉ có thể phòng bệnh hiệu quả mà còn rất tốt cho những bệnh mạn tính như cao huyết áp, tiểu đường, bệnh tim mạch vành…

Tránh tiếp xúc với phóng xạ và kim loại nặng

• Đối với những công nhân làm việc trong môi trường rò rỉ hóa chất cũng phải áp dụng những biện pháp bảo hộ hiệu quả. Tránh hoặc giảm tối thiểu việc tiếp xúc với những yếu tố độc hại.

Tại nước ta, ung thư phổi thực sự đã trở thành một gánh nặng cho toàn xã hội. Mặc dù đã có rất nhiều tiến bộ trong điều trị. Nhưng phần lớn bệnh nhân thường chẩn đoán trễ do đó kết quả điều trị còn hạn chế và thời gian sống còn thấp.

Chiến lược phòng chống tác hại của thuốc lá lại là mục tiêu cao hơn và tận gốc hơn. Chiến lược này đã được nhà nước ta triển khai tích cực ở tầm mức quốc gia. Còn phải mất nhiều công sức và thời gian để thấy được hiệu quả của chiến lược này.

TS. BS. Bùi Chí Viết

Trưởng khoa ngoại 2 – Bệnh viện Ung Bướu TP.HCM